گزيدهاي از منشآت ميرزا محمدمهديخان استرآبادي، منشيالممالك نادرشاه افشار، به كوشش نصرالله بيات، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۳. ۲۱۶ صفحه. قطع وزيري، مبلغ ۱۸۰۰ تومان.
ميرزامحمدمهدي استرآبادي منشيالممالك نادرشاه افشار و مؤلف آثاري چون درة نادره و تاريخ جهانگشاي نادري است. آثار قلمي استرآبادي از همان ابتدا سخت مورد توجه منشيان و كاتبان و ديوانيان قرار گرفته و در كنار آثار ديگري چون منشآت قائم مقام و ميرزا احمد گروسي و … در قالب كتبي چون مخزنالانشا و ترسل به كتاب درسي تبديل شد و نسخههاي فراواني از آن به صورت خطي و چاپ سنگي دست به دست گشته و مورد تقليد ديوانيان و محضرداران قرار گرفت.
مصحح محترم در مقدمه آوردهاند « آنچه تاكنون از منشآت وي به جاي مانده يا چاپ شده، به صورتي مغلوط و نارسا و ناقص است» (ص۵) و لابد تلاش كردهاند نسخهاي منقح از اين اثر ارائه دهند اما با وجود چندين نسخة خطي و چاپ سنگي از اين اثر و از جملة نسخة مستقلي از منشآت استرآبادي به نام «انشاء الدرر» (چاپ سنگي ۱۳۲۴ق) كه ميتوانست اين اثر را به تصحيحي علمي و روشمند مبدل سازد، حتي اشارهاي به نسخة اساس تصحيح حاضر نشده و تنها با توجه به اشارهاي كه در مقدمه به چاپ سنگي مخزن الانشاء (دارالطباعة آقاسيدمهدي، ۱۳۱۶ق) شده است، ميتوان دريافت كه ظاهرا همان نسخه (كه به خوشخطبودن آن نيز اذعان شده) مبناي چاپ حاضر قرار گرفته است. تصحيح و يا كوشش حاضر تنها منحصر به رونويس و يا تايپ مستقيم از نسخة چاپ سنگي و افزودن مواردي است كه بنا به اذعان مصحح در پيش گفتار: « ويراستار تواناي اين كتاب، آقاي سيد احسان موسوي خلخالي، جملات عربي، از جمله آيات و احاديث را تفكيك و ترجمه كردهاند و معاني پارهاي از كلمات و تعبيرات دشوار متن را يافتهاند و مواردي را كه معناي درستي براي آنها نميتوان يافت، با نشانة پرسش مشخص كردهاند.»
گزيدهاي از منشآت ميرزا محمدمهديخان استرآبادي، منشيالممالك نادرشاه افشار، به كوشش نصرالله بيات، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۳. ۲۱۶ صفحه. قطع وزيري، مبلغ ۱۸۰۰ تومان.
ميرزامحمدمهدي استرآبادي منشيالممالك نادرشاه افشار و مؤلف آثاري چون درة نادره و تاريخ جهانگشاي نادري است. آثار قلمي استرآبادي از همان ابتدا سخت مورد توجه منشيان و كاتبان و ديوانيان قرار گرفته و در كنار آثار ديگري چون منشآت قائم مقام و ميرزا احمد گروسي و … در قالب كتبي چون مخزنالانشا و ترسل به كتاب درسي تبديل شد و نسخههاي فراواني از آن به صورت خطي و چاپ سنگي دست به دست گشته و مورد تقليد ديوانيان و محضرداران قرار گرفت.
مصحح محترم در مقدمه آوردهاند « آنچه تاكنون از منشآت وي به جاي مانده يا چاپ شده، به صورتي مغلوط و نارسا و ناقص است» (ص۵) و لابد تلاش كردهاند نسخهاي منقح از اين اثر ارائه دهند اما با وجود چندين نسخة خطي و چاپ سنگي از اين اثر و از جملة نسخة مستقلي از منشآت استرآبادي به نام «انشاء الدرر» (چاپ سنگي ۱۳۲۴ق) كه ميتوانست اين اثر را به تصحيحي علمي و روشمند مبدل سازد، حتي اشارهاي به نسخة اساس تصحيح حاضر نشده و تنها با توجه به اشارهاي كه در مقدمه به چاپ سنگي مخزن الانشاء (دارالطباعة آقاسيدمهدي، ۱۳۱۶ق) شده است، ميتوان دريافت كه ظاهرا همان نسخه (كه به خوشخطبودن آن نيز اذعان شده) مبناي چاپ حاضر قرار گرفته است. تصحيح و يا كوشش حاضر تنها منحصر به رونويس و يا تايپ مستقيم از نسخة چاپ سنگي و افزودن مواردي است كه بنا به اذعان مصحح در پيش گفتار: « ويراستار تواناي اين كتاب، آقاي سيد احسان موسوي خلخالي، جملات عربي، از جمله آيات و احاديث را تفكيك و ترجمه كردهاند و معاني پارهاي از كلمات و تعبيرات دشوار متن را يافتهاند و مواردي را كه معناي درستي براي آنها نميتوان يافت، با نشانة پرسش مشخص كردهاند.»
بگذريم از اينكه در اثر چاپ شده، هيچ آيه و حديثي ترجمه نشده، و احاديث و جملات عربي هم از هم تفكيك نشدهاند، اما اين سؤال اساسي پيش ميآيد كه نقش مصحح محترم در اين اثر، غير از مقدمهاي در شش صفحه و دو صفحه تكرار مطالب مقدمه در پايان كتاب با عنوان «پايان سخن» چيست؟ مقدمهاي انشايي كه تنها با استفاده از سه منبع نگارش يافته. اطلاعات ارائهشده در مقدمه بسيار ناقص و غير مستدل است. براي مثال براي تعيين سن ميرزا آوردهاند: « از كمال و انسجام و پختگي نثر منشآت وي چنين بر ميآيد كه ميرزا در روزگار بهقدرت رسيدن نادر به سال ۱۱۴۰ق حدود ۵۰ سال داشته است.» مصحح محترم براي ارائة اطلاعاتي منسجم حتي زحمت رؤيت مدخل استرآبادي در دايرهالمعارف بزرگ اسلامي را هم كه سالها پيش منتشر شده را به خود ندادهاند.
ويرايش كتاب، بديهي است اگر هدف از انتشار متنهايي متكلف و مصنوع، آن هم از مؤلف درة ناده، استفادة عموم پژوهندگان و دانشجويان باشد، استفاده از علائم ويرايشي و پاراگرافبندي متن و دقت در فاصلة ميان حروف و كلمات از واجبات امر است. اما جالب آنجاست كه امساك بسياري براي استفاده از نقطه و ويرگول صورت گرفته است. براي نمونه در دو صفحة ديباچة كتاب كه هر سطر آن نيازمند چندين علامت ويرايشي است، تنها از ۴ ويرگول و يك نقطه استفاده شده است. و اين لابد بدان معناست كه تمام ديباچه يك جمله بيش نبوده است.
پاراگرافبندي يك متن كهن نيز، از اولين نشانههاي درستفهميدن و درست فهماندن متن است. در ۲۰۰ صفحة متن كتاب، (غير از مواردي كه ابياتي در متن آمده و خودبهخود باعث تفكيك متن ميشود) تنها در ۲۲ مورد، توسط مصحح و يا ويراستار، پاراگرافي ايجاد شده است. يعني تقريبا هر ۱۰ صفحه يك پاراگراف. اما جالبتر آن است كه از اين ۲۱ مورد، دست كم در ۱۲ مورد بندهاي ايجادشده به غلط انجام شده،(صفحات ۲۴،۶۱، ۶۶، ۸۲، ۸۳، ۹۱، ۹۳، ۹۷، ۱۲۷، ۱۳۷، ۱۷۶،) و به دليل فهم نادرست متن، وسط جمله بريده شده و ادامة مطلب در ابتداي بند بعد آورده شده است. بيتوجهي به معناي متن باعث ايجاد خطاهاي ديگر نيز شده است از جمله تكرار شدن متن ديباچه در وسط صفحة ۲۰ كتاب و خلط با ديباچة دوم. و يا يكي شدن و چسبيدن وقفنامة صحيفة سجاديه به وقفنامة قرآن(سطر ۷ص۹۸).
در پي هم آوردن اشعار مختلف الوزن و القافيه در اينگونه نوشتهها بسيار عادي و معمول است. اما ظاهرا ناآشنايي دستاندركاران محترم با قافيه و اوزان عروضي باعث شده است تا در اكثر مواردي كه دو يا چند بيت شعر با وزن و قافية متفاوت در متن ذكر شده است، همة اشعار، پشت سر هم، بدون علامت فاصل و به صورت يك شعر تايپ شود.(نك: ص۳۵، ۳۷، ۵۰، ۶۸، ۱۳۹، ۱۴۱، ۱۴۲، ۱۵۷، ۱۷۷، ۱۹۶، ) در مواردي نيز شعرهاي ذكر شده در ميان جملات متن، تشخيص داده نشدهاند.( نك:ص ۴۲/۱، ۱۱۷/۵، ۱۲۱/۹، ۱۳۰/۲، ۱۵۷/۷، ۱۷۴/۶، ۱۹۷/۱۰)
نمايهها، مسلما براي چنين متوني، داشتن فهرستهاي چندگانة واژگان، اصطلاحات و تركيبات، اشعار، آيات، احاديث، جملات عربي، كتب و ... از ضروريات كار تصحيح است. اما از اين ميانه تنها نمايهاي مشترك از اسامي كسان و جايها آمده است كه متأسفانه بسيار سرسري تهيه شده و بسياري از اسامي اشخاص و اماكن متن را دربر نميگيرد. براي مثال نامهاي: نعمان بن منذر، باباصادق(ص۱۳۶)، ياقوت و يوسف(ص۱۶۳)، بلدة ساري و عليآباد(ص۱۶۷)، ميرزامحمدهادي(ص۱۷۵)، يعقوب، يونس، ايوب(ص۱۷۹)، قوامالدين محمد(ص۱۸۳)، سنايي غزنوي(ص۱۸۵)، بارفروش و فرحآباد و اشرف و آمل و ساري و مشهدسر و نور(ص۱۹۳) و ... در فهرست نيامدهاند. بديهي است نياوردن فهرست اعلام كه در كار انتشار كتاب در دنياي امروز، گناهي نابخشودني است از آوردن فهرستهاي نادرست بسي بهتر است. چرا كه دست كم مراجعه كننده را از نبودن نام مورد نظر در متن كتاب مطمئن نميكند.
براي كوتاه شدن اين نوشته برخي از مطالب فهرستوار آورده ميشود:
۱. براي گزيده بودن منشآت كه بر روي جلد ذكر شده هيچ توضيحي نياوده است.
۲. براي برخي موارد روشن علامت سؤال گذاشته شده است. و براي برخي كلمات توضيح غلط ذكر شده است.
۳. اگر چه ظاهرا براي نشان دادن نام سوره و شمارة آيه تلاشي از سوي ويراستار محترم صورت گرفته است، اما در موارد بسيار نيز آيات تشخيص داده نشدهاند. (مثلا ۵ آيه در ص ۴۸ )
۴. تشديدها در اكثر موارد نابه جا گذارده شدهاند.
چند نمونه از اغلاط غير تايپي متن: (علامتهاي سؤال از مصحح و ويراستار محترم است)
كردن خوبان گردن خوبان ۱۵/ ۴ و ۲۰/۲۷
رقم رسد رقم زنند ۱۵/۸
عناول؟ عنادل ۱۹/۲۱
پرساخته؟ برساخته ۲۱/۱۰
بنالت نبالت ۲۳/۱۲
تحف و تحيات تحف تحيات ۲۳/۷
بهاداران بهادران ۲۴/ ۱۳
جبهة سالي؟ جبههسايي ۲۴/ ۱۷
خيريّت افتران خيريّتاقتران ۲۴/ ۱۶
نقاده؟ نقاوه در همة موارد
سدسنيّه؟ سدة سنيّه ۳۲/ ۵
صدق اتمامي صدقانتماي ۴۱/ ۳
هژير نظير هژبرنظير ۴۴/ ۱۸
اقتضار؟ اقتضاء ۴۶/ ۲۱
خلاقتنشان خلافتنشان ۵۵/ ۱۱
ما؟ صدق ماصدق ۵۴/ ۱۶
تزويج به هيچ؟ تزويج بهيج ۶۳/ ۷
سنيّه سينه ۶۳/ ۱۳
كشاد گشاد ۶۴/ ۴
فخاوي؟ فحاوي ۶۷/ ۷
اسوة حبشي اسرة حبشي ۶۸/ ۱۲
اجلات الجلالت ۷۰/ ۳
ياردين؟ تاردين ۸۳/ ۶
تييّه؟ تيته ۸۹/ ۵
صخرة صمّانتا؟ صخرة صمّا نتابد ۹۱/ ۲۴
نجدي به حدّي ۹۳/ ۱۷
از ناز برنالي؟ خفته//از ناز بر نالي خفته ۹۴/ ۱۳
شكوفه از فرط شگفتگي؟// شكوفه از فرط شكفتگي ۹۴/ ۱۱
از اوج نواهر؟ بينوايي// از اوج نوا هر بينوايي ۹۵/ ۱۲
انجيل ما تبخيل؟ // انجيل با تبجيل ۹۸/ ۱۶
برودوش؟ بر و دوش ۱۰۱/ ۹
ذهنيّه ذهبيه ۱۰۴/ ۱۸
هدايت الاته؟ هدايت الامّه ۱۰۷/ ۸
يلامسا؟ همّت بلامساهمت ۱۱۰/ ۳
در وقت حصاد علمها؟//در وقت حصاد عملها ۱۱۱/ ۷
وقف صلح شرعي// وقف صحيح شرعي ۱۱۱/ ۸
قرار مزبور قراء مزبور ۱۱۱/ ۸
ربع ريع ۱۱۱/ ۸
آية دافي؟ هدايته//آية وافيهداية ۱۱۴/ ۱۳
سوانيت؟ سوء نيت ۱۱۴/ ۲۴
كلپره كاپتره ۱۱۵/ ۹
لغتنامه لعنتنامه ۱۱۵/ ۲۳
رنج و غبا؟ رنج و عنا ۱۱۸/ ۱۳
اغصان و اقبان اغصان و افنان ۱۱۸/ ۱۴
به اقوام و مستقيم باد باقوام و مستقيم باد ۱۳۰/ ۸
سور؟ ادب است سوء ادب است ۱۳۱/ ۲۱
لوازم تبخيل؟ لوازم تبجيل ۱۳۵/ ۲
من التعّيت ؟ و التوبيخ من التعنّت و التّوبيخ ۱۴۴/ ۲
نهايت تعزيه نهايت تغريه ۱۵۰/ ۷
مرحمت سيّم؟ مرحمتشيم ۱۵۱/ ۱
صدف نيوش صدقنيوش ۱۵۱/ ۶
كلّ آلوده گلآلوده ۱۵۲/ ۱۹
كومشو؟ گو مشو! ۱۶۱/ ۱۵
نوش و كنار ساقي// بوس و كنار ساقي ۱۶۶/ ۹
خلّت ختانه خلّتختامه ۱۶۷/ ۶
انهب؟ ابهت ۱۷۱/ ۶
فخامت و منالت// فخامت و نبالت ۱۷۲/ ۳
نفير و قطمير نقير و قطمير ۱۸۴/ ۱۴
كيس و شارب گيس و شارب ۱۹۴/ ۱۲
بيرم؟ وصالوارم جمال// به بزم وصال و ارم جمال ۱۹۷/ ۱۵
عنايات بيفايات؟ عنايات بيغايات ۲۰۰/ ۱۲
بنت الشرف بيت الشرف ؟؟؟
نمایش ایمیل به مخاطبین
نمایش نظر در سایت
۲) از انتشار نظراتی که فاقد محتوا بوده و صرفا انعکاس واکنشهای احساسی باشد جلوگیری خواهد شد .
۳) لطفا جهت بوجود نیامدن مسائل حقوقی از نوشتن نام مسئولین و شخصیت ها تحت هر شرایطی خودداری نمائید .
۴) لطفا از نوشتن نظرات خود به صورت حروف لاتین (فینگلیش) خودداری نمایید .